ملاک‌های بیماری اعصاب
همانطور که گفتیم هر نوع پریشانی و حال بد نتیجه‌ی اختلال روانی نیست. خیلی از این موارد موقت و زودگذر هستند. لذا متخصصان برای یک اختلال روانی ملاک‌هایی را در نظر می‌گیرند. در ادامه این ملاک‌ها توضیح داده می‌شوند:
الف) انحراف از هنجارهای اجتماعی
هر جامعه برای رفتارهای قابل قبول خود معیارهای معین یا هنجارهایی دارد و رفتاری که به طور مشخصی از این معیارها دور و منحرف شده باشد، رفتار نابهنجار شناخته می‌شود. اما اگر صرفا انحراف از هنجارهای اجتماعی را به عنوان ملاک و معیار برای تعریف نابهنجاری در نظر بگیریم مشکلاتی پیش می‌آید. رفتاری که در جامعه معینی بهنجار تلقی می‌شود ممکن است در جامعه دیگری نابهنجار باشد. مثلا شنیدن صداهای خاص در شرایطی که واقعا کسی صحبت نمی‌کند یا دیدن برخی افراد در شرایط نبودن هیچ شخص دیگر، در نظر مردمان برخی فرهنگ‌ها اصلا امور غیر عادی به حساب نمی‌آید.
حتی مفهوم نابهنجاری در یک جامعه خاص نیز در طول زمان ممکن است تغییر کند. مثلا نوع پوشش‌های خاصی که جوانان استفاده می‌کنند شاید چندین سال قبل نوعی نابهنجاری محسوب می‌شد. ولی امروزه اکثرا به عنوان تفاوت‌هایی در سبک زندگی به شمار می‌آیند. بنابراین برای تعریف یک اختلال روانی به ملاک‌های بیشتری نیاز داریم.
ب) ناانطباقی بودن رفتار
بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی به جای اینکه اختلال روانی را برحسب انحراف از هنجارهای آماری یا اجتماعی تعریف کنند معتقدند که مهم‌ترین ملاک در این مورد این است که هر رفتار چگونه بر کیفیت زندگی شخص یا گروه اجتماعی تاثیر می‌گذارد؟ بر این اساس رفتاری نابهنجار است که ناانطباقی و متضمن پیامدهای زیان بار برای شخص یا جامعه باشد. بعضی از رفتارها بهزیستی شخصی را مختل می‌کنند. مثلا فردی که از جمعیت می‌ترسد و دچار اضطراب می شود نمی‌تواند در محیط شغلی، خانودگی و یا تحصیلی خود عملکرد مطلوبی داشته باشد.
ج) پریشانی شخصی
این ملاک به احساس پریشانی خود شخص توجه دارد تا رفتارش. غالب کسانی که بیمار روانی شناخته می‌شوند – اما نه همه آن‌ها خود را به شدت در رنج و عذاب می‌دانند: به این معنا که مضطرب یا افسرده هستند. ممکن است دچار بی خوابی، بی‌اشتهایی و انواع دردهای بدنی باشند.
هیچ یک از سه ملاکی که در بالا به آن‌ها اشاره شد به تنهایی نشان دهنده اختلال روانی نیست و همه این ملاک‌ها در ارتباط با هم باید در نظر گرفته شوند. مثلا اگر کسی رفتاری داشته باشد که خیلی در تناسب با عرف و معیارهای جامعه نباشد ( انحراف از هنجار اجتماعی) و به اصطلاح عجیب و غریب باشد نمی‌توان گفت که این شخص دچار اختلال روانی است.
بلکه باید ببینیم که این رفتارها تا چه روی عملکرد زندگی وی تاثیر گذاشته و باعث اختلال در روند زندگی او شده است ( پریشانی شخصی) و همین طور اینکه چه قدر این رفتار به جامعه آسیب می‌رساند (نا انطباقی بودن رفتار). وقتی دو یا سه مورد از موارد بالا وجود داشته باشد به احتمال زیاد شخص دچار اختلال روانی شده است.
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، در آخرین ویرایش خود بیماری روانی را به این صورت تعریف کرده است:
“اختلال روانی حالتی است که ویژگی آن بر هم خوردن بارز شناخت، نظم هیجانی یا رفتاری فرد است و خود بازتابی است از بد کارکردی فرایندهای زیستی، روانی یا رشدی که زمینه ساز عملکرد روانی هستند. اختلالات روانی معمولا با ناراحتی قابل ملاحظه یا کم توانی در فعالیت‌های اجتماعی، شغلی و یا سایر فعالیت‌های مهم زندگی فرد همراه هستند.”
انواع بیماری‌های روانی (طبقه بندی)
بیماری‌های اعصاب و روان به ۱۵ طبقه کلی تقسیم می‌شوند:
1. دوره های نوباوگی، کودکی یا نوجوانی:اختلال‌هایی که ابتدا در این دوره ها آشکار می‌شوند. مانند عقب ماندگی ذهنی، اختلالات طیف اتیسم، اختلال بیش فعالی و نقص توجه یا همان ADHD و …
2. گم گشتگی، زوال عقل، یاد زدودگی و سایر نارسایی های شناختی:در این بیماری‌ها کارکرد مغز مختل می‌شود.
3. مصرف مواد: اختلالاتی که از مصرف مواد ناشی می‌شوند.
4. طیف اسکیزوفرنی:گروهی از اختلال‌ها با ویژگی‌های مختل شدن حس واقعیت سنجی، اختلال بارز اندیشه و تفکر،رفتار عجیب و غریب. در بعضی از موارد بیمار تقریبا همیشه توهم و هذیان دارد.
5. هیجان یا خلق:اختلالاتی که با هیجان یا خلق مرتبط است. شخص ممکن است به شدت افسرده یا بر عکس به طور غیر معمول خوشحال باشد و یا بین حالت‌های شادی و غم نوسان داشته باشد.
6. اضطرابی و وسواسی:شامل اختلال‌هایی است که در آن‌ها یا اضطراب نشانه اصلی اختلال است یا وقتی شخص نتواند از موقعیت‌های ترس آور اجتناب کند یا وقتی در برابر میل به انجام دادن کارهای خاصی یا فکرهای سمج مقاومت کند ( وسواس فکری – عملی ) دچارش می‌شود.
7. جسمانی شکل:وقتی نشانه‌های اختلال جسمانی وجود دارد اما هیچ گونه مبنای عضوی برای آن‌ها نمی‌توان یافت. به نظر می‌رسد نقش اصلی با عوامل روانی باشد.
8. گسستی:تغییرات موقت در کارکردهای هشیاری، حافظه یا هویت شخصی به علت اختلال های هیجانی.
9. روابط جنسی:شامل اختلال در هویت جنسی مثل نارضایتی جنسیتی. اختلال عملکرد جنسسی نظیر ناتوانی جنسی، انزال زودرس . اختلال هدف گیری جنسی مانند علاقه جنسی به کودکان، دیگر آزاری یا خود آزاری.
10. عادات غذا:شامل بی‌اشتهایی و پر اشتهایی عصبی.
11. خواب:شامل کم خوابی مزمن، خواب آلودگی شدید، وقفه تنفسی. خواب گردی و حمله خواب.
12. ساختگی:ابراز عمدی نشانه‌های جسمانی یا روانشناختی برای وانمود به بیمار بودن.( این بیماری از تمارض متفاوت است. در تمارض فرد عمدا و با هدف به دست آوردن نفع مشخصی مثلا فرار از سربازی یا دریافت غرامت ادعای بیماری می‌کند.
13. کنترل تکانه:شامل دزدی مرضی ( دزدیدن چیزهایی که شخصی نیازی به آن‌ها ندارد.) قمار و آتش افروزی عصبی .
14. شخصیت:الگوهایی دیرپا از رفتار غیر انطباقی شامل شیوه‌های ناپخته و نامناسب برای حل و فصل فشار روانی یا حل مشکلات.
15. توجه بالینی:شامل بسیاری از مشکلاتی که مردم را به کمک خواهی وا می‌دارد. مانند مشکلات زناشویی، تعارضات والدین و نوجوانان و …..