اختلالات و بیماری‌های روانی انواع مختلفی دارند که بعضی از آنها در جامعه شایع‌تر بوده و فراوانی بیشتری دارند. از جمله بیماری‌های روانی شایع می‌توان به افسردگی و اختلالات اضطرابی اشاره کرد که در هر دو جنس زن و مرد مشاهده میشود و بیشترین درصد مراجعه به روانشناس و کلینیک‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. افرادی که در یک جامعه زندگی می‌کنند به دلایل مختلف مانند ژنتیک، تاثیر محیط و عوامل خانوادگی ممکن است مبتلا به بیماری‌های روانی شوند. لیست زیر علی رغم دربرنداشتن همه ی اختلالات روانی، دربردارنده‌ی شماری از مهم‌ترین دسته‌های اختلالات توصیف شده در دفترچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) است. آخرین نسخه کتابچه راهنمای تشخیصی DSM-5 است و در ماه مه 2013 منتشر شد. DSM یکی از پرکاربرد ترین سیستم‌های طبقه بندی اختلالات روانی است و معیارهای تشخیصی استاندارد را ارائه می‌دهد.
اختلالات تکوین عصبی
اختلالات تکوین عصبی از جمله مواردی هستند که به طور معمول در دوران نوزادی، کودکی یا بزرگسالی تشخیص داده می‌شوند. این اختلالات روانی شامل موارد زیر است:
کم توانی ذهنی
این اختلال که گاهاً تحت عنوان اختلال تکوینی ذهنی از آن یاد میشود، قبلا به عنوان عقب ماندگی ذهنی مطرح می‌‌شد. این نوع اختلال رشد از پیش از 18 سالگی آغاز میشود و با نقص عملکرد‌های ذهنی و رفتارهای متناسب با آنها مشخص میشود. محدودیت‌های عملکرد ذهنی اغلب با کمک تست‌های ضریب هوشی مشخص می‌شوند و ضریب هوشی پایین تر از 70 اغلب نشانگر وجود محدودیت است. رفتارهای انطباقی مهارت‌های عملی و روزمره مانند خود مراقبتی، تعامل اجتماعی و مهارت‌های زندگی را شامل میشود.
اختلال اوتیسم
این اختلال با نقایص دائمی تعامل و ارتباطات اجتماعی در جنبههای مختلف زندگی و همچنین الگوهای رفتارهای محدود و تکراری مشخص میشود. DSM بیانگر این است که علائم اختلال طیف اوتیسم باید در دوره اولیه رشد وجود داشته باشد و این علائم باید در جنبههای مهم زندگی از جمله عملکرد اجتماعی و شغلی اختلال قابل توجهی ایجاد کند.
اختلال بیش فعالی – کمبود توجه (ADHD)
ADHD با بروز دائمی بیش فعالی-تکانشگری و یا کم‌توجهی که با انجام کار‌ها در تداخل است و خود را در دو یا چند موقعیت مانند خانه، محل کار، مدرسه و موقعیت‌های اجتماعی نشان می‌دهد مشخص میشود. بر اساس اظهارات DSM-5 چندین مورد از این علائم باید قبل از سن 12 سالگی وجود داشته باشد و این علائم باید اثر گذاری منفی بر فعالیت‌های اجتماعی، شغلی یا دانشگاهی داشته باشند.
اختلال دو قطبی و اختلالات مرتبط
تشخیص اختلال دو قطبی با وجود تغییر در خلق و خو و همچنین تغییر در فعالیت و سطح انرژی صورت می‌گیرد. این اختلال اغلب شامل تغییرات احساسی بین حالت‌های سرخوشی و دوره های افسردگی است. چنین حالت‌های سرخوشی می‌تواند به عنوان شیدایی (مانیا) یا نیمه شیدایی (هیپومانیا) تشخیص و اعلام شود.
شیدایی
این حالت با دوره مشخصی از حالات سرخوشی، خوشحالی و تحریک پذیری و افزایش فعالیت و انرژی خود را نشان می‌دهد. گاهی اوقات این دوره‌های شیدایی با احساس پریشانی، تحریک پذیری و اعتماد به نفس بیش از حد مشخص می‌شوند. افرادی که تحت دوره شیدایی قرار می‌گیرند، مستعد انجام فعالیتهایی هستند که ممکن است عواقب منفی دراز مدتی مانند قمار و ولخرجی را نیز در پی داشته باشد.
دوره‌های افسردگی
این دوره‌ها با احساس افسردگی یا بد خلقی همراه با عدم علاقه به انجام کار‌ها قابل تشخیص‌اند و ممکن است احساس گناه، خستگی، و عصبانیت را نیز دربر گیرند. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در طول دوره افسردگی ممکن است علاقه خود را نسبت به انجام فعالیتهایی که پیش از این از آنها لذت می بردند از دست بدهند، مشکلات خواب داشته باشند و یا حتی به خودکشی فکر کنند.
تأخیر کلی رشد
این تشخیص درمورد نا توانایی‌های رشدی کودکان زیر 5 سال سن صدق میکند. این تأخیرها مربوط به مهارت‌های شناختی، عملکرد اجتماعی، گفتاری، زبانی و حرکتی است. این موضوع عموماً به عنوان تشخیص موقت برای کودکانی مطرح میشود که هنوز خردسال‌اند و آزمون‌‌های IQ آن ها استاندارد است. هنگامی که کودکان به سن و سالی رسیدند که قادر به انجام یک تست هوش استاندارد باشند، ممکن است وجود ناتوانی ذهنی در آن ها تشخیص داده شود.
اختلالات ارتباطی
این اختلالات مواردی هستند که توانایی عملکرد، درک یا تشخیص زبان و گفتار را تحت تأثیر قرار می‌دهند. DSM-5 چهار نوع مختلف از اختلالات ارتباطی را مشخص میکند: اختلال زبان، اختلال صدای گفتار، اختلال فصاحت گفتار (لکنت زبان) و اختلال ارتباط اجتماعی(عملی). هر دوی این دوره‌های شیدایی و افسردگی میتوانند هم برای فردی که این نشانه‌‌ها را تجربه میکند و هم خانواده، دوستان و سایر نزدیکان که شاهد این رفتارها و حالت های روحی هستند، ترسناک باشد. خوشبختانه درمان‌های مناسب و مؤثر، که اغلب شامل داروها و روان درمانی می‌شوند، میتوانند به بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی در کنترل موفق این علائم کمک کنند. در مقایسه با نسخه قبلی DSM، معیارهای دوره‌های شیدایی و نیمه شیدایی DSM-5 شامل افزایش تمرکز بر تغییرات سطوح انرژی و فعالیت و همچنین تغییرات خلق و خوی است.
اختلالات اضطرابی
اختلالات اضطرابی مواردی هستند که با ترس بیش از حد و مداوم، نگرانی، اضطراب و اختلالات رفتاری مرتبط با آن تشخیص داده می‌شوند. ترس واکنش احساسی به یک تهدید است، چه آن تهدید واقعی باشد وچه تصور شود. اضطراب پیش بینی تهدیدی است که ممکن است در آینده روی دهد. انواع اختلالات اضطرابی عبارتند از:
اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
این اختلال با نگرانی بیش از حد در مورد وقایع روزمره مشخص میشود. در حالی که برخی از استرس و نگرانی‌ها یک جزء معمول و حتی شایع زندگی بشمار می روند، GAD نگرانی است که آنقدر زیاد است که سلامت و عملکرد فرد را با اختلال روبرو میکند.
آگورافوبیا (ترس از مکان های شلوغ)
این وضعیت با ترس از طیف وسیعی از مکان‌‌های عمومی خود را نشان می‌دهد. افرادی که این اختلال را تجربه می‌کنند اغلب می‌ترسند که در شرایطی که امکان فرار دشوار است، دچار وحشت زدگی یا حمله پانیک شوند. به دلیل این ترس، افراد مبتلا به آگورافوبیا اغلب از موقعیت‌هایی که ممکن است منجر به تحریک حمله پانیک شوند، دوری می‌کنند. در برخی موارد، این رفتار اجتنابی ممکن است به جایی برسد که فرد حتی نتواند از خانه خود خارج شود.
اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب اجتماعی نوعی اختلال روانی نسبتاً شایع است که ترس غیر منطقی از مورد اشاره یا قضاوت گرفتن را شامل میشود. اضطراب ناشی از این اختلال می‌تواند تأثیر عمده ای بر زندگی فرد داشته باشد و حضور در مدرسه، محل کار و سایر اماکن اجتماعی را دشوار سازد.
فوبیا های خاص
این ترس‌‌ها شامل ترس شدید از یک شی یا موقعیت خاص در محیط هستند. نمونه‌هایی از شایع‌ترین انواع ترس‌‌های خاص شامل ترس از عنکبوت، ترس از ارتفاع و یا ترس از مارها هستند. چهار نوع اصلی فوبیاهای خاص شامل حوادث طبیعی (رعد و برق، گردباد)، پزشکی (اقدامات پزشکی و دندانپزشکی، تجهیزات پزشکی)، حیوانات (سگ ها، مارها، حشرات) و موقعیتی (فضاهای کوچک، خانه خالی، رانندگی) هستند. افراد ممکن است هنگام مواجهه با موضوع یا موقعیت فوبیک، حالت تهوع، لرزش، افزایش ضربان قلب و حتی ترس از مرگ را تجربه کنند.
اختلال هراس (پانیک)
این اختلال روانی با حملات هراس انگیزی که اغلب بطور ناگهانی بروز می‌یابند و هیچ دلیلی برای بروز آنها وجود ندارد، تشخیص داده میشود؛ به همین دلیل، افراد مبتلا به این اختلال عصبی اغلب با اضطراب و نگرانی در مورد احتمال بروز حمله پانیک بسر می‌برند. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است از قرارگیری در موقعیت‌ها و وضعیت هایی که حملات در گذشته در آن رخ داده است و یا مکان هایی که احتمال رخداد این واقعه در آن ها در آینده وجود دارد، اجتناب کنند. این ممکن است اختلالات قابل توجهی در بسیاری از زمینه‌های زندگی روزمره ایجاد کند و انجام کارهای روزمره را دشوار سازد.
اختلال اضطراب جدایی
این وضعیت نوعی اختلال اضطراب است که شامل ترس یا اضطراب بیش از حد ناشی از جدا شدن از شخصیت های دلبسته (مورد علاقه) میشود. افراد اغلب با ایده اضطراب جدایی آشنا هستند چرا که این ترس به جدا شدن کودکان از پدر و مادرشان بر می‌گردد، با این حال بچه های بزرگ‌‌تر و بزرگسالان نیز ممکن است آن را تجربه کنند. تشخیص ابتلا به اختلال اضطراب جدایی در زمانی که شدت بیش از حد علائم منجر به بروز اختلال در فعالیت‌های طبیعی شود، گذاشته میشود. این نشانه‌‌ها شامل ترس شدید از دور بودن از شخصیت مراقب و دلبسته هستند. فرد مبتلا به این علائم ممکن است به منظور ماندن در کنار شخصیت وابسته به وی، از خارج شدن از خانه، یا رفتن به مدرسه، یا ازدواج کردن اجتناب کند.
اختلالات مربوط به استرس
ضربه روحی و اختلالات ناشی از عوامل استرس‌زا قرار گیری در معرض یک واقعه استرس زا یا آسیب زا را شامل می‌شوند. اختلالات موجود در این گروه عبارتند از:
اختلال استرس حاد
اختلال استرس حاد با وجود اضطراب شدید تا یک ماه پس از مواجهه با حادثه منجر به حادثه خود را نشان می‌دهد. فجایع طبیعی، جنگ، تصادف و شاهد مرگ بودن از جمله نمونه‌‌های حوادث ناگوار هستند. در نتیجه‌ی این اختلال، فرد ممکن است علائم گسستی چون حس تغییر واقعیت، ناتوانی در به خاطر آوردن جنبههای مهم رویداد، و فلاشبک (گذشته نمایی) های واضح چنان که گویی این رویداد در حال تکرار است، را تجربه کند. علایم دیگر می‌تواند شامل کاهش حساسیت عاطفی، یادآوری خاطرات دردناک، و بروز مشکل در تجربه احساسات مثبت باشد.
اختلال سازگاری
اختلالات سازگاری می‌تواند به صورت واکنش به یک تغییر ناگهانی مانند طلاق، از دست دادن شغل، پایان یافتن یک رابطه صمیمانه، یک تغییر، یا برخی آسیب ها یا نا امیدی رخ دهد. این نوع اختلال روان شناختی می‌تواند کودکان و بزرگسالان را روی دهد و با علائمی از قبیل اضطراب، تحریک پذیری، حالت افسردگی، نگرانی، نا امیدی و احساس انزوا خود را نشان می دهد.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
PTSD ممکن است بعد از رویارویی فرد با مرگ واقعی یا تهدید آمیز، آسیب جدی یا خشونت جنسی ایجاد شود. علائم PTSD شامل دوره‌های عود یا تجربه مجدد این رویدادها، اجتناب از مواردی که موجب یادآوری این رویدادها می‌شوند، احساس بروز حمله و داشتن افکار منفی هستند. کابوس‌ها، فلاش بک‌ها، عصبانیت‌های شدید، مشکل در تمرکز، پاسخ‌های تکانشی شدید و مشکل در به یاد آوردن جنبههای این رویداد، تنها چند علائم احتمالی است که ممکن است در افراد مبتلا به PTSD دیده شوند.
اختلال دلبستگی واکنشی
اختلال دلبستگی واکنشی می‌تواند در نتیجه عدم ایجاد روابط و دلبستگی‌های سالم کودکان با مراقبان بزرگسال در طی چند سال اول کودکی ایجاد شود. علائم این اختلال عبارت است از فاصله گرفتن از مراقبین بزرگسال و اختلالات اجتماعی و عاطفی که ناشی از الگوهای مراقبت و بی‌توجهی نادرست هستند.