بیماری های خونی: گلبول های سفید و قرمز، پلاکت و پلاسما
اختلال سلول های خونی چیست؟
اختلال سلول خونی وضعیتی است که در آن گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، یا سلول‌های کوچک‌تر در جریان خون موسوم به پلاکت‌ها که برای تشکیل لخته بسیار مهم هستند، با مشکل مواجه می‌شوند. این سه نوع سلول خونی در بافت نرم درون استخوان (مغز استخوان) تشکیل می‌شوند. گلبول‌های قرمز اکسیژن را به اندام‌ها و بافت‌های بدن شما می‌رسانند.
گلبول‌های سفید به بدن شما کمک می‌کنند تا با عفونت‌ها مقابله کند. پلاکت ها به لخته شدن خون کمک می‌کنند. اختلال سلول‌های خونی می‌تواند شکل گیری و عملکرد یک یا چند نوع از این سلول‌های خونی را با مشکل مواجه سازد.
نشانه اختلال سلول‌های خونی چیست؟
نشانه‌ها بسته به نوع اختلال متفاوت هستند. نشانه‌های شایع اختلال گلبول‌های قرمز عبارت‌اند از:
تنگی نفس
مشکل در تمرکز به علت کمبود خون اکسیژن‌دار در مغز
ضعف عضلانی
ضربان سریع قلب
نشانه‌های شایع اختلال گلبول‌های سفید عبارت‌اند از:
عفونت‌های مزمن
کسالت، یا احساس ناخوشی عمومی
نشانه‌های شایع اختلال‌های پلاکت شامل موارد زیر می‌باشد:
بریدگی‌ها یا زخم‌هایی که خوب نمی‌شوند یا دیر بهبود می‌یابند
خونی که پس از آسیب دیدگی یا بریدگی لخته نمی‌شود
پوستی که به راحتی کبود می‌شود
خون ریزی بدون دلیل از بینی یا لثه ها
انواع مختلفی از اختلالات سلول‌های خونی وجود دارد که می‌توانند سلامت عمومی شما را به میزان قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهند.
اختلالات گلبول‌های قرمز
این اختلال‌ها گلبول‌های قرمز بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. گلبول‌های قرمز سلول‌هایی در خون شما هستند که اکسیژن را از ریه‌ها به سایر قسمت‌های بدن می‌رسانند. انواع مختلفی از این اختلال‌ها وجود دارد که می‌توانند کودکان و بزرگسالان را درگیر سازند.
تمام بیماری‌های خونی
آنمی (کم خونی)
کم خونی یکی از انواع اختلالات گلبول‌های قرمز به شمار می‌آید. کمبود آهن در خون معمولا باعث این اختلال می‌شود. بدن شما برای تولید پروتئین هموگلوبین به آهن نیاز دارد. هموگلوبین به گلبول‌های قرمز (RBC) کمک می کند تا اکسیژن را از ریه ها به سایر قسمت‌های بدن برسانند. کم خونی انواع مختلفی دارد.
کم خونی فقر آهن: زمانی رخ می‌دهد که بدن شما آهن کافی نداشته باشد. ممکن است احساس خستگی و تنگی نفس کنید زیرا گلبول‌های قرمز شما اکسیژن کافی با خود حمل نمی‌کنند. معمولا مصرف مکمل‌های آهن این نوع کم خونی را درمان می‌کند.
آنمی پرنیشیوز یا کم خونی وخیم: یک بیماری خودایمنی است که در آن بدن شما نمی تواند مقادیر کافی ویتامین B-12 را جذب نماید. این وضعیت به کاهش گلبول‌های قرمز منجر می‌شود. این کم خونی را “پرنیشیوز” (به معنی خطرناک) می‌نامند زیرا قبلا غیر قابل درمان و اغلب کشنده بود. امروزه تزریق ویتامین B-12 معمولا این نوع کم خونی را درمان می‌کند.
کم خونی آپلاستیک: یک بیماری نادر اما جدی است که در آن مغز استخوان نمی‌تواند سلول‌های جدید خونی را به اندازه کافی تولید کند. این بیماری ممکن است به صورت ناگهانی یا به تدریج و در هر سنی رخ دهد. این بیماری می‌تواند باعث احساس خستگی و عدم توانایی بدن در مقابله با عفونت‌ها یا خونریزی کنترل نشده شود.
کم خونی همولیتیک خودایمن (AHA): این بیماری باعث می شود سیستم ایمنی بدن شما گلبول‌های قرمز خون را سریع تر از آنکه بدن بتواند آن‌ها را جایگزین کند، تخریب نماید. این وضعیت باعث می‌شود گلبول‌های قرمز بسیار کمی داشته باشید.
کم خونی سلول داسی شکل (SCA): نوعی کم خونی است که نام آن از فرم داسی شکل غیر طبیعی گلبول‌های قرمز گرفته شده است. به علت یک جهش ژنتیکی، گلبول‌های قرمز افراد مبتلا به این نوع کم خونی دارای مولکول‌های هموگلوبین غیر طبیعی می‌باشد که آن ها را سفت و انحنادار می‌سازد. گلبول‌های قرمز داسی شکل نمی‌توانند اکسیژن کافی به بافت‌های بدن منتقل کنند. همچنین ممکن است در رگ‌های خونی گیر کرده و مانع از جریان خون در اندام‌ها شوند.
تالاسمی
تالاسمی مجموعه ای از اختلالات خونی ارثی است. این اختلال‌ها از جهش‌های ژنتیکی ناشی می‌شوند که از تولید طبیعی هموگلوبین جلوگیری می‌کنند. وقتی گلبول‌های قرمز هموگلوبین کافی نداشته باشند، اکسیژن به همه قسمت‌های بدن نمی‌رسد. بنابراین اندام‌ها به درستی عمل نمی‌کنند. این اختلال‌ها می توانند منجر به موارد زیر شوند:
تغییر شکل استخوان
بزرگ شدن طحال
مشکلات قلبی
تاخیر رشد و نمو در کودکان
خستگی
پلی سیتمی ورا
پلی سیتمی یک سرطان خون است که در اثر جهش ژنی ایجاد می‌شود. در این بیماری، مغز استخوان بیش ازحد گلبول قرمز تولید می‌کند. این وضعیت باعث می‌شود خون شما غلیظ شده و با سرعت کمتری جریان یابد بنابراین خطر تشکیل لخته‌های خونی افزایش می‌یابد که می‌تواند باعث حمله قلبی یا سکته مغزی شود.
اختلالات گلبول‌های سفید
گلبول‌های سفید خون (لکوسیت ها) به بدن کمک می‌کنند تا در برابر عفونت‌ها و مواد خارجی از خود دفاع کند. اختلالات گلبول‌های سفید می‌توانند بر پاسخ سیستم ایمنی بدن و توانایی بدن شما برای مقابله با عفونت‌ها تاثیر بگذارند. این اختلال‌ها می توانند بزرگسالان و کودکان را تحت تاثیر قرار دهند.
لنفوم
لنفوم یک سرطان خون است که در سیستم لنفاوی بدن رخ می‌دهد. گلبول‌های سفید شما تغییر کرده و خارج از کنترل رشد می‌کنند. لنفوم هوچکین و لنفوم غیر هوچکین دو نوع مهم از لنفوم ها محسوب می‌شوند.
لوسمی
لوسمی یک سرطان خون است که در آن گلبول‌های سفید بدخیم درون مغز استخوان تکثیر می‌شوند. لوسمی می‌تواند حاد یا مزمن باشد. لوسمی مزمن با سرعت کمتری پیشرفت می‌کند.
سندرم میلودیسپلاستیک یک بیماری است که گلبول‌های سفید در مغز استخوان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بدن سلول‌های نابالغ بسیاری موسوم به بلاست تولید می‌کند. این بلاست ها تکثیر شده و سلول‌های بالغ و سالم را بیرون می‌رانند. این سندرم می‌تواند به تدریج یا خیلی سریع پیشرفت کند و گاهی منجر به لوسمی می‌شود.
اختلالات پلاکت
وقتی دچار بریدگی یا آسیب دیدگی دیگری می‌شوید، پلاکت ها وارد عمل می‌شوند. آن ها در محل آسیب دیدگی جمع می‌شوند و به طور موقت از خونریزی جلوگیری می‌کند. اگر دچار اختلال پلاکت هستید، خون شما دارای یکی از سه ناهنجاری زیر می‌باشد: پلاکت کافی در خون وجود ندارد. اگر پلاکت خون بیش ازحد کم باشد بسیار خطرناک است زیرا حتی یک صدمه کوچک می‌تواند باعث خونریزی شدید شود. پلاکت بیش ازحد در خون وجود دارد. اگر پلاکت بسیار زیادی در خون وجود داشته باشد ممکن است باعث تشکیل لخته های خونی شده و یک شریان اصلی را مسدود کند و باعث سکته مغزی یا حمله قلبی شود. پلاکت‌هایی که به درستی لخته نمی‌شوند. گاهی پلاکت‌های تغییرشکل یافته نمی‌توانند به گلبول‌های دیگر یا دیواره عروق خونی بچسند و بنابراین به درستی قادر به تشکیل لخته نیستند. همچنین این وضعیت می‌تواند به خونریزی‌های خطرناکی منجر شود.
اختلال‌های پلاکت عمدتا ژنتیکی می‌باشند، یعنی ارثی هستند. برخی از این اختلال‌ها عبارت اند از:
بیماری فون ویلبراند
بیماری فون ویلبراند شایع ترین اختلال خونریزی ارثی محسوب می‌شود. علت این بیماری کمبود یک پروتئین موسوم به عامل فون ویلبراند (VWF) است که به لخته شدن خون کمک می‌کند.
تشخیص بیماری‌های خونی
هموفیلی
هموفیلی احتمالا معروف ترین اختلال لخته شدن خون است. این بیماری تقریبا همیشه در مردان رخ می‌دهد. خونریزی بیش ازحد و طولانی مدت جدی ترین عارضه هموفیلی به شمار می‌آید. این خونریزی می‌تواند در داخل یا خارج از بدن و بدون هیچ دلیل مشخصی رخ دهد. درمان شامل استفاده از یک هورمون موسوم به دسموپرسین برای نوع خفیف A است که می تواند ترشح فاکتور لخته کننده را افزایش دهد، و برای نوع B و C از تزریق خون یا پلاسما استفاده می‌شود.
ترومبوسیتمی اولیه
ترومبوسیتمی اولیه یک اختلال نادر است که می‌تواند لخته شدن خون را افزایش دهد. این وضعیت باعث افزایش خطر سکته مغزی یا حمله قلبی می شود. این اختلال زمانی رخ می‌دهد که مغز استخوان بیش ازحد پلاکت تولید کند.
اختلالات عملکرد پلاکت
برخی از داروها و بیماریها می‌توانند عملکرد پلاکت‌ها را تحت تاثیر قرار دهند. حتما پزشک خون خود را از داروهایی که مصرف می کنید، حتی داروهای بدون نسخه که خودتان انتخاب می‌کنید، مطلع نمایید. انجمن هموفیلی کانادا (CHA) هشدار می‌دهد که داروهای رایج زیر ممکن است پلاکت‌ها را تحت تاثیر قرار دهند، به خصوص اگر در طولانی مدت مصرف شوند.
آسپرین
داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID)
برخی از آنتی بیوتیک ها
داروهای مربوط به قلب
داروهای رقیق کننده خون
داروهای ضد افسردگی
داروهای بی حس کننده
آنتی هیستامین ها
اختلالات سلول پلاسما
اختلالات بسیاری وجود دارد که می‌توانند سلول‌های پلاسما را تحت تاثیر قرار دهند. سلول پلاسما نوعی گلبول سفید است که پادتن تولید می‌کند. این سلول‌ها برای دفع عفونت و بیماری اهمیت بسیاری دارند.
میلوم سلول پلاسما
میلوم سلول پلاسما یک سرطان نادر خون است که در سلول‌های پلاسما در مغز استخوان ایجاد می‌شود. سلول های بدخیم پلاسما در مغز استخوان انباشته می‌شوند و تومورهایی موسوم به پلاسماسیتوم عمدتا در استخوان‌هایی مانند ستون فقرات، لگن، یا دنده ها ایجاد می‌کنند. سلول‌های غیرطبیعی پلاسما پادتن‌های غیرطبیعی موسوم به پروتئین‌های مونوکلونال (M) تولید می‌کنند. این پروتئین‌ها در مغز استخوان جمع می‌شوند و پروتئین‌های سالم را بیرون می‌رانند. این وضعیت می‌تواند منجر به غلظت خون و آسیب دیدن کلیه شود. علت میلوم سلول پلاسما ناشناخته است.
آزمایش بیماری‌های خونی
اختلالات سلول‌های خونی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
پزشک متخصص خون ممکن است چندین آزمایش از جمله شمارش کامل سلول‌های خون (CBC) برای تعیین تعداد سلول‌های مختلف خون برای شما تجویز نماید. همچنین ممکن است بافت برداری مغز استخوان را تجویز کند تا وجود سلول‌های غیرطبیعی در مغز استخوان شما را بررسی نماید. این بافت برداری شامل برداشتن بخش کوچکی از مغز استخوان برای آزمایش است.
گزینه‌های درمانی برای اختلالات سلول‌های خونی چه هستند؟
برنامه درمانی شما به عامل بیماری، سن، و وضعیت سلامتی کلی شما بستگی دارد. پزشک فوق تخصص خون و آنکولوژی ممکن است از ترکیبی از روش‌های درمانی برای کمک به رفع اختلال سلول‌های خونی شما استفاده کند.
داروها
برخی از گزینه‌های دارویی شامل استفاده از داروهایی مانند Nplate (رومی پلوستیم) می‌باشد که مغز استخوان را به تولید پلاکت‌های بیشتر تحریک می‌کند. در مورد اختلالات گلبول‌های سفید، آنتی بیوتیک‌ها می توانند در مبارزه با عفونت‌ها به بدن کمک کنند. مکمل‌های غذایی مانند آهن و ویتامین B-9 یا B-12 می توانند کم خونی ناشی از کمبود این مواد را درمان کنند. به ویتامین B-9 فولات نیز گفته می‌شود و ویتامین B-12 به کوبالامین نیز معروف است.
عمل جراحی
پیوند مغز استخوان ممکن است بافت آسیب دیده مغز استخوان را ترمیم نموده یا جایگزین کند. عمل پیوند مغز استخوان معمولا شامل انتقال سلول‌های بنیادی از یک اهداکننده به بدن شما می‌باشد تا مغز استخوان بتواند تولید سلول‌های خونی طبیعی را آغاز نماید. انتقال خون گزینه دیگری است که به شما کمک کند سلول‌های خونی ازدست رفته یا آسیب دیده را جایگزین کنید. در هنگام انتقال خون، خون سالم از یک اهداکننده به بدن شما تزریق می‌شود. موفقیت آمیز بودن این دو روش به معیارهای خاصی نیاز دارد. مشخصات اهداکنندگان مغز استخوان باید تا جایی که امکان دارد با مشخصات ژنتیکی شما مطابقت داشته باشد. برای انتقال خون، به یک اهداکننده با گروه خونی سازگار با شما نیاز است.
چشم انداز بلندمدت چیست؟
تنوع اختلالات سلول‌های خونی به این معنی است که تجربه زندگی شما با یکی از این بیماریها ممکن است نسبت به اشخاص دیگر بسیار متفاوت باشد. تشخیص و درمان زودهنگام بهترین راه برای اطمینان از زندگی سالم و کامل با یک اختلال سلول خونی به شمار می‌آید. عوارض جانبی روش‌های درمانی در هر شخص متفاوت است. در مورد گزینه‌های درمانی خود تحقیق کرده و برای یافتن روش درمانی مناسب با یافتن یک گروه حمایتی یا مشاور برای کمک به شما جهت مقابله با استرس‌های عاطفی در مورد ابتلا به یک اختلال سلول خونی نیز مفید می‌باشد.